Los Hurmas

Suu camin gran de Montgriu, qu'i serpejava un òmi qui avèva sus l'arrea, tot lo pes de las annadas. Que caminava suu camin reiau, lo qui passava enter las seuvas granivas. Mes ne's plegava pas de nada manièra. Aqueste òmi qu'avèva bona espatla qui podèva portar aisidament las annadas pesugas. Que horava enqüèra los calhaus pausats per escàs suus camins deu monde. E aqueths calhaus que chebitejavan la nomiada soa, com las predas qui cranhèvan un predator herotge. Atau, s'èra ad escotar aquera planha, l'aurelha avisada deu viatjaire que podèva enténer aquò : « Salvi lo Viu que's passeja peu país de Montgriu. Urós sii l'insabetor qui's consumeish de questionaments, pr'amor l'aiga deu saber dejà que'u sauva. Atau l'aigat de coneishença que nega adaise, lo huec de l'ignorància ».

L'òmi que caminè quate dias de reng peu país gran de la Marca, avant de portar l'espiada sus las muralhas de Montgriu. Arrés ne sabè pas on peregrinè. Los Marcés¹ qu'entenón qui èra passat peus Monts Maubècs. Aqueths monts qu'èran la pòrta deu país deus Vats, au somèc de la Marca. Lo Salvi qu'avèva peu Vatnar un curiosèr deus grans. Un curiosèr qui devorava lo saber tan glafament com las andadas qui minjavan la tèrra. Mes aqueth dia, lo Salvi n'èra pas perdut peu monde, qu'èra davant la pòrta que los òmis aperavan l'Urpa. Aquera guardiana qu'èra un arrastèth hargat peus quites nans e auherida per amistat aus Marcés. Qu'estó per aqueste passatge que passè lo Salvi, entà préner lo camin pasimentat deu castèth. Pr'amor Hredar N'Guilhèm, Griu de la Marca, que l'aperè tad ennegar d'ensenhament, lo còr sec e vueit deu princi joen...

Davant la pòrta grana lo vielh òmi que s'estanquè. N'èra pas lo flaquèr qui'u gahava mes un arcuelh qui vienèva. Dus òmis, mei larg que haut, que s'avancèn de cap ad eth. Qu'èran vestits de las armas deu Rei. Aqueras armas qu'amuishavan un griu d'aur qui èra coroat d'ua huelha de casso e qui semblava, despuish ua montanha grisa, portar l'espiada sus ua lana verdejanta. Davant lo Salvi, los òmis que baishèn lo cap tà'u saludar e atau que'u parlèn dab mots causits :

« Mèste deu saber, laudable e inegalat, síitz lo plavengut a Montgriu. Lo Griu, Rei deus Marcés, que v'espèra. Acceptatz se v'agrada l'escòrta nosta, qui'vs miarà on se tròba.»

La boca clausa e los uelhs arrasats d'acceptacion, lo viatjaire que'us hasó seguir. Qu'avançava seren per las salas totas ondraduras. Hens totas aqueras qu'i vedèva la nomiada grana deus Grius : armas copadas, boclèrs henuts e banèras esperrecadas. Arron ua pausa de caminament, ua cadièra mei larga que las autas qu'apareishó. Un òmi vielh que s'i trobava assedut d'un biais estranh. Honit au hons de la sèda, qu'avèva los talons puntats dens l'arrea d'ua taula, qui carrincava d'escosor. Que lançava au vueit un gòt en cridar d'ua votz arrauca : « Un aute ! Casso me dau !». Aqueth òmi qu'èra lo Griu de la Marca, qu'èra Hredar. Las annadas ne podèvan pas estauviar tots los vielhotèrs deu monde e lo Salvi b'ac vedèva ací ! Los pages que chebitegèn au hartanèr la preséncia deu savi, e sobtament lo Griu que's lhevè d'un saut solet com ua craba. Que's passè la man suu pòt e que hasó au Salvi, salutacions autant desestrugas com de mau compréner. Los pages joens quan vedón lo rei qui tornava càder sus la sèda, que's lancèn tà'u sostar. Puish que disón au sénher deus camins que lo Princi qu'èra aus jardins. L'òmi que'us arremerciè avant de préner un camin qui coneishèva hòrt, en deishar l'amic a la soa breçada alcoolica.

Atau Nar-Naro², com l'aperavan los vats, que s'avançava peus jardins grans de Montgriu. Qu'i vedó los estatuts deus reis ancians, qui senhoregèn sus la Marca aus temps ancians. Ací lo sénher deus contes que trobè lo princi joen. Qu'èra davant l'estatut d'area deu mei legendaris deus Grius purmèrs. A plaser l'òmi que s'avancè de cap ad eth. Mentre que l'avè vist, lo joen princi ne boleguè pas. Que demorè dret, l'espiada fixada sus la grandor d'Arguth lo Horabandit. Lo Salvi que portè los uelhs sus l'area. Un silenci long que's hasó enter eths. E apres ua pausa de las bracas, lo grilòt³ que digó d'ua votz clara :

« B'ac sèi qui ètz, Nar-Naro sénher deus camins. B'èi un hèish de questionaments suu monde gran, suus ajòus e suus Dius. Segon lo dit, l'òmi d'area aquí davant, qu'estó lo mei gran deus Grius... Mes ne coneishi pas arren d'eth. Que disen que ne credèva pas au Diu Casso, mes aus Hurmas. E'us coneishetz Nar-Naro ? Los Hurmas ?

- Estimat Princi, deishatz-me contar la lor istòria. Aqueths Hurmas qu'èran los Dius qui senhorejavan au país Vatnar. Qu'ei ua epopèia qui v'agradarà. Com poish har la debuta d'ua cronica tan passionanta ? Atau que pensi :

Au començar deu monde o lhèu que parlam de la soa fin, la tèrra n'èra pas mei qu'un cresc rasat de tota vita. Aquera vita que l'esfèra nosta e s'avèva perduda o qui ne s'avèva pas enqüèra trobada. Lo cèu n'èra pas mei qu'ua mar vueita de grama, qui lançava de reng un silenci glaciau. Aquera abséncia de brut que corrèva shens fin peu reiaume divinau. On tot qu'èra un e un qu'èra tot. Atau que regnavan los quate Hurmas sus aqueth monde tot arrasat de vueit. Qu'i podèvam comptar, Lo Nor Naren, lo Pair, sénher deu perider. Lo Selaujòi, princi de l'Escur lusent. Lo Soramg, princi de la Preséncia absenta. E fin finala, lo Merh Praat, princi de la Ledessa suberbèra. Aquí lo Rei e los Princis qui estón deu neient. Aquí los quate èstes que dèn balanç a la ròda de l'existéncia e qui creèn lo monde de las lors volontats. Mes ne hasón pas aquò d'altruisme. Non, los Dius vats n'èran pas atau. Que hasón aquò, pr'amor que calèva taus hilhs deu Pair, reiaumes suus quaus senhorejar. E d'aqueth monde verge cadun que's volèva la part.

Lo purmèr Hilh-Diu deu Vatnar, lo mei aimat deu Neient, que s'aperava Selaujòi. Atau que's soava l'èste mèste deu cèu dens la lenga deus vats⁴. Mes n'i a pas qu'ua lenga au monde b'ac sabetz Princi. Pr'amor d'aquò lo monde que'u balhava mantuns noms. Aqueth Diu coroat d'un plumaish, quan arribè hens lo reiaume son, que lançè los crums purmèrs dens la corruda deus vents. Com v'ac conti que comencè lo regne son, suu reiaume haut deus ausèths. Eths que vadón de la soa pensada. Atau que's clamè Baron deus crums e que hasèvan la volontat soa. Entenetz Princi, Casso me dau se'vs trachamandegi ! Quan lo tristèr lo gahava que demandava ad aqueths nublós, de har càder suu monde las lagremas deu degrèu e qu'ac hasèvan de tira. Qu'avetz aquiu la genèsi de la ploja. Que's nomè Princi deus Slagas⁵, aquestas aglas poderosas tan gran com un drac, qui susvelhavan la corruda deu temps. Credetz que la lor vigilància que mantienèva la ronda deus sègles. Que's coroè Rei deus montanhòus, los umans solets qui creè de la volontat soa. Qu'èran urós de'u servir, a despieit deu hred qui nhacava lo piet e de l'aire qui mancava au mei haut deus bècs. Aqueths òmis qu'èran tan hòrts com ua hortalessa qui's moreish de soletat. Pr'amor au monde, arrés ne la podèva pas préner, ni d'arma, ni d'Amor. Fin finala, que s'aunorè Emperador deu temps qui hasèva, dab la benediccion deu Pair. Atau lo son poder qu'èra hòrt suus elements, de l'escur dinc aus crums, tots qu'èran devath la dominacion d'aqueth plumalh. Tots ? Non, de v'afirmar aquò e'vs seré trachamandejar. Qu'i avèva un element qui èra libre de l'empresa soa, un element vadut d'escàs e de la volontat deu Pair. Aqueth èste qu'èra la poderosa Vòt Laen. Ua dauna sobirana qui èra la mei insasibla de las hemnas purmèras. Que volava autan libra com l'aire e jamei ne's pausava entà desvagà's. Dinc au dia quan lo Selaujòi, tot pleat d'amor, que's lançè lo còr contra l'aimada soa. Cada dia, de l'aubeta dinc a sococ, que la pregava d'amor. Mes l'eoliana damisèla ne'u volèva pas e que l'atuquè d'arcast. Segon lo dit, après annadas d'ua cort cortesa qui ne balhè pas arren, lo còr deu Selaujòi qu'èra esmalit de tristèr. Sègles de reng que plorè suu monde deus òmis purmèrs. Los arrius, los flumis e los gaves de recéber tant d'aiga, que s'amassèn en ua mar grana e unica. La qui aperavan Ved Ilu. L'umanitat sancèra que manquè de desaparéisher, mes urosament tà nosatis, Nor Naren lo Neient, pair de l'atucat, qu'estanquè la samsida. E atau que combató lo mau d'amor qui prenèva lo còr deu hilh :

Hilh ! ce digó. Qu'ès lo mei valent deus mainats qui son vaduts de la volontat mea. Qu'as lo reiaume lo mei larg e lo mei bèth deus Tres. Los mei poderós elements que't balhan l'omenatge de grat. Ailàs, a despieit d'açò e de la tendressa qui't pòrti, que't negas de plors. Hilh ! Ditz-me ! E çò qui't pòt arrasar lo còr d'ua canta tan planhiva ?

̶ Lo mau d'Amor ! ce digó lo hilh. Òh Pair ! Escotatz-me. Ua dauna que m'arrefusa de l'aimar. Que la prègui d'un biais cortés cada dia, de l'aubeta dinc a sococ, dab mots causits e plasents. Pr'amor qu'ètz solet de regnar sus la nueit. Mes la velòç que'm huei totun, autan aisidament com duas lèbes de cap au caçaire. D'amor qu'èi bastit Sageta, lo palais men. Que l'èi hèit beròjament dab crums cargats deu tristèr. Qu'a tors de las granas, ligadas d'un mortèr d'arrais. Los qu'èi escambiats contra un prètz hòrt. Aqueth castèth que's pòt en·hlar d'aver milanta crampas, totas hèitas d'estratus escurs cargats de lagremas. Quiò, tot gris qu'ei peu moment, mes que'm caleré enténer un mot solet de la dauna qui aimi e tot blanc que seré. Pair, ce demandè, com poish aimar ua hemna qui ne'm vòu pas ?

̶  Nèn ! ce clamè lo Neient. Amor n'ei pas ua dauna que's crompa dab presents. Que siin d'aram, d'argent o d'aur, atau que l'èi hèit. Que s'amistosa dab l'ajuda de Cortesia, Valor e Umilitat. La toa Sageta tan bèra com sii ne vau pas un dièr aus uelhs d'Amor. Hilh, de Cortesia ne'n mancas pas, aquò b'ac sèi, pr'amor que t'èi hèit dab qualitats. Mes com lo joen òmi, qu'ès valent e arderós, mes verge d'experiéncia amorosa. Que't cau har créisher Valor e mantiéner Umilitat. Hilh, ce contunhè, se vòs qu'Amor t'ajudi de gahar lo còr d'ua Dauna, crea causas qui l'agradan, hè accions qui'u siin plasentas. Mes Hilh ! ce cridè lo Neient dab ua votz de las pregondas. Ne't cau pas jamei desesperar d'Amor o lançar paraulas indignas contra era. Pr'amor n'i a pas sonque Amor que't pòt suenhar deu mau son !

Atau que parlè lo Nor Naren e com l'entenetz Princi que parlè just. Pr'amor qu'èra tota la sapiença deu monde. Lo Selaujòi que tornè préner la cort soa, qu'ac podem créder d'un biais mei cortés. Lhèu que's poderà arpar lo còr de la Dauna, mes aquò Princi, que son higas d'ua tista auta que'vs contarèi un aute dia. Cambiem de musica ! Qu'èi de'vs contar la seguida, la qui'ns mia cap a la coneishença de las credenças deus Vats. Las credenças de l'ajòu vòste.

Que cau que'vs parli deu dusau Hilh-Diu deu Vatnar. Lo qui regnava suus arrius, suus flumis, suus deltas e sus las mars granas. Aqueth èste aquatic que's soava Soramg. Atau que l'aperavan los hilhs de la Mar, quan lo monde e'u laudavan de miles noms. Aqueth Diu vestit d'escata, quan arribè au còr de l'immensitat blava, que creè de la sang soa, autan blavosa com l'aiga, los guardians deu reiaume son. Credetz-me Princi, la guarda soa qu'èra la mei consequenta de las armadas divinaus. Qu'i avèva òmis, los vats de la mar, los qui vivèvan au còr de la costa devorada e qui laudavan la mar mairau. Mes qu'i podèvam véder subretot tots los peishs de la creacion, deus mei petits aus mei grans. Qu'i avèva los anchòis, fidèus e abondós, las angèlas, gualhardas e nhacairas, los brocars, grans e poderós, las làmias, de crànher e velòças e quitament, Casso me dau se'vs trachamandegi, ua balea antica. Qu'èra la cavala deu Soramg e qu'èra tan vielha qu'arrés ne sabèvan pas l'atge son e los qui'u sabèvan, bèth temps a qu'èran partits. Qu'èra longa de cent cobdadas e larga de trenta, tota vestida d'ua pèth d'acèr. Imaginatz Princi, aqueth Rei de las andadas, atau pausat sus era, lo trident son a la man, en comandar las legions ! Qu'èra tant orgulhós de l'armada soa que's clamè Rei deu Devath e deu Dessús de la mar. Arrés ne'u podèvan pas des·hidar. Arrés ? Aquò n'èra pas vertat. Pr'amor qu'i avèva au mei pregond de las pregondors, un èste tenebrós e millenari. Aqueth monstre qu'èra un serpent qui's soava Vaurms. Un nom ancian, autan vielh com los sègles. Que'vs vau contar l'anóncia de l'existéncia soa au Sóramg. Ua anóncia qui hasó borir la sang divinau. Atau que's cridè Soramg au còr deu palais son, lo qui s'aperava La Balisca :

̶  Pair, ce cridè lo gramós en lhevar los braç palmats, que m'avetz trachamendejat ! Au miei deu neient, d'abans los hrairs, que m'avetz cedit lo reiaume aquatic sancèr. N'estón pas sonque paraulas faussas. Pr'amor uei qu'enteni au mei pregond de las pregondors, lo crit orgulhós d'un serpent bellicós ! Pair, ce contunhè en desarrigà's de ràbia las escatas, de glòria que m'avetz pairat.

̶  Auturós, ce digó lo Neient, que t'èi balhat mei que la vita. Que t'èi cedit Aiga, hont de l'existéncia. La qui hè de tots los èstes navèths los vassalhs tons. Que t'èi auherit lo reiaume lo mei segur deus Tres. Que t'èi deishat amassar l'armada la mei poderosa. Mes atau que m'arremercias, en lançar de cap a jo, afronts hòrts e mots maishants.

̶  Pair... ce's desencusè lo hilh, la ràbia que'm tira deu còr deus mots indignes. Comprenetz la paur qu'èi de véder càder lo reiaume men, devath un monstre tan poderós. Totas las meas armadas ne valen pas un dièr de cap ad eth. Lo poder men, tan gran qui sii, ne's pòt pas pagerar dab un parion. Pair ! Com poish véncer un èste shens mèste ?

Nèn ! ce responó lo Neint. Que m'as demandat un reiaume, que n'as un. Tots los reis deu monde, que siin divinaus o mortau, que's deven emparar las lors tèrras contra los lors enemics. Entà véncer lo serpent qui aperam Vaurms, que't cau ganhar la hidança de l'armada toa. Lo coardèr, hilh, que't harà pèrder tot çò qu'as. Siis brave davant l'enemic e l'armada toa que't seguirà au mei pregond de las pregondors.

Atau que'u parlè lo Pair deu monde e qu'ac vedetz que parlè judiciosament. Lo hilh que s'aprestava au combat, lo còr hagard de coratge. Lhèu que s'i escaderà de véncer Vaurms lo poderós... Mes aquò Princi, ne'vs serà pas contat uei. Pr'amor que'ns sobra de parlar deu tresau hilh deu Neient. Lo qui los vats aperavan Merh Praat e que lo monde desconeishèva. Aqueth tresau qu'ei lo qui coneishi lo mensh. Tà v'ac díser tot, los quites vats ne'u coneishèvan pas. Qu'èra un diu retrèit e la companhia deus òmis purmèrs ne l'agradava pas. La causa soleta que'vs poish díser d'aqueth diu, qu'ei l'òdi soa de cap a la familha divinau. Contra lo Pair qui'u balhava un reiaume estret e cerclat peus reiaumes hrairaus. Contra los hrairs qui èran de cap ad eth grandós e mespresós. Aquera òdi qu'estó la genèsi de las creacions deu Merh Praat. Atau que vadón las montanhas, tà des·hidar de las lors hautors lo reiaume deu Selaujòi. Atau que vadón los volcans, tà minjar drin a drin lo reiaume deu Sóramg. E fin finala, que vadó lo còr de magma, tad aver lo poder de destrusir la creacion deu Pair. Aquí la cara deu Merh Praat, lo diu silenciós e venjador deu Vatnar. Princi, qu'avetz ací ua istòria de las ricas qui'vs deu balhar ua leçon. E l'avetz entenuda ?

- Quiò, ce responó lo Princi, que'm cau estar cortés, valorós e umble dab Amor. Que'm devi lançar coratjosament de cap aus enemics mens, entad emparar las tèrras meas. E ne'm cau pas har com un orgulhós en des·hidar los ajòus mens. Èi plan entenut Mèste Salvi ? ce fení lo Princi en l'espiar.

- Òc, qu'avetz entenut Otar N'Hredar, hilh deu Griu, Princi de la Marca deus Òmis. Atau que coneishetz un drin mei l'ajòu vòste e las credenças soas.

1 Nom deus òmis qui demoran dens la Marca

2 Nar- Naro: Refugi deu Saber

3 Títol deu Princi purmèr de la Marca

4 Nom deus òmis qui demoran au Vatnar

5 Nom de las aglas purmèras.